Türkiye ve Uygur Türklerinin IQ seviyeleri üzerine akademik araştırma

Mehmet Emin Hazret

İki ay önce Prof. Dr. Celal Şengör’ün bir TV programında , Türkiye Türklerinin IQ seviyesinden, Uygur Türkleri başta olmak üzre Orta Asya Türklerinin IQ seviyesinin yüksek olduğu konusundaki sözlerini duyduktan sonra, konu hakkında  detaylı ve kapsamlı araştırma yaptım. Araştırma sonuçlarını sizlerle paylaşmak istedim:

Türkiye Türklerinin IQ Seviyesi: Araştırma Bulguları

Türkiye’nin ortalama IQ düzeyi üzerine çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. Psikometrik test verilerini derleyen Lynn ve Vanhanen’in araştırmaları, Türkiye için ortalama IQ’yu 86 ile 90 arasında göstermiştir.

 Bu çalışmalar farklı yıllarda uygulanmış zeka testlerine (örn. Raven Progressive Matrices gibi görsel-mantıksal testlere) dayanarak yapılmıştır. Örneğin, Kağıtçıbaşı’nın 1970’lerde gerçekleştirdiği bir çalışma (D-48 domino testi verileriyle) Türkiye’nin ortalama IQ’sunu Birleşik Krallık normlarına kıyasla ~84 olarak bulmuş, bu değer daha sonra Lynn tarafından raporlanmıştır.

Zamanla eğitim ve yaşam koşullarının iyileşmesiyle Türkiye’de Flynn etkisi gözlenmiş, sonraki nesillerde test performanslarının yükseldiği kaydedilmiştir. Nitekim, 2014’te WISC-R ve WISC-IV zeka ölçekleriyle Ankara’da yapılan bir karşılaştırma çalışması, 1980’lerden 2010’lara yaklaşık 10 puanlık bir artış olduğunu doğrulamıştır.

Daha güncel bir yaklaşım, uluslararası öğrenci değerlendirmelerini IQ ile ilişkilendirmektir. Rindermann ve arkadaşları gibi araştırmacılar, PISA ve TIMSS gibi sınavların sonuçlarını ülkelerin zekâ düzeyini yansıtan göstergeler olarak kullanmaktadır. 2015 yılında Lynn, Sakar ve Cheng tarafından Intelligence dergisinde yayımlanan bir makalede, Türkiye’nin 2003–2012 PISA skorları bölgesel bazda incelenerek IQ’ya çevrilmiştir

Bu çalışmada PISA puanları, Birleşik Krallık’ın ortalaması IQ 100 olacak şekilde ölçeklenmiştir. Sonuçlar Türkiye’nin batı bölgelerinde daha yüksek ortalama IQ, doğu bölgelerinde daha düşük değerler olduğunu gösterdi: örneğin Batı Marmara bölgesi ~97-98 civarında IQ ile en yüksek, Güneydoğu Anadolu ~86 civarında IQ ile en düşük ortalamaya sahipti. 

Bu bölgesel farklılıkların sebebi olarak eğitimsel ve sosyoekonomik eşitsizlikler, göç ve kentleşme tarihi gibi etkenler tartışılmıştır.

Ülke genelinde ise bu PISA-temelli hesaplamalar Türkiye’nin ortalamasını ~90-94 bandında değerlendirmektedir.

Özetle, güvenilir akademik kaynaklar Türkiye’de ortalama IQ seviyesinin 80’lerin ortalarından 90’ların ortalarına yükselmiş olduğunu göstermektedir. Kullanılan yöntemler arasında doğrudan zeka testleri (Raven Matrisleri, WISC vb.) ile uluslararası sınavların istatistiksel analizle IQ ölçeğine dönüştürülmesi bulunmaktadır.

Uygur (Doğu Türkistan) Nüfusunun IQ Seviyesi: Araştırma Bulguları

Uygur Türklerinin zeka düzeyi üzerine çalışmalar çoğunlukla Çin’de yapılmış ve Han Çinlileri ile karşılaştırmalı sonuçlar sunmuştur. Çin’deki etnik gruplar arası zekâ araştırmalarını derleyen bir inceleme, incelenen 28 etnik azınlık grubunun tamamında Han Çinlilerinin ortalama IQ’sunun daha yüksek bulunduğunu raporlamıştır.

Özellikle (Doğu Türkistan) Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygurlar üzerine çeşitli dönemlerde uygulanan testler, Uygurların ortalama IQ skorlarının Çin ulusal ortalamasının altında kaldığını gösterir. Lynn ve Cheng’in 2014 tarihli bir makalesi, Uygur ve benzeri Orta Asya kökenli azınlıkların ortalama IQ’sunun 80’lerin ortası düzeyinde olduğunu belirtmektedir.

Örneğin, aynı bölgede yaşayan etnik Kırgız öğrenciler için ölçülen ortalama IQ ~85 bulunmuş; Kazakistan ve Kırgızistan gibi komşu Orta Asya ülkelerinin de PISA verilerinden türetilen IQ tahminleri 74-85 aralığındadır.

 Bu bulgular, Uygur Türklerinin de benzer şekilde Han Çinlilerinin ~105 civarındaki ortalamasının epey altında puan aldıklarını göstermektedir. Araştırmalarda genellikle Standart Progresif Matrisler (Raven) gibi dil bağımsız testler veya Çin standart zeka testleri kullanılmaktadır. Azınlık öğrencilerinin Çince dilinde akademik yeterliliklerinin düşük olması, Uygur ögrenciler Uygur dilinde test  gerçekleştirilmemesi de sonuçları etkileyebilmektedir.

 Öte yandan, Uygurların yoğun olarak yaşadığı Doğu Türkistan bölgesinin genel zekâ düzeyine dair bölgesel istatistikler, popülasyon içindeki demografik bileşimden etkilenmektedir. Lynn ve Cheng (2013), Çin’in 31 eyalet/bölgesindeki çevrimiçi IQ test sonuçlarını analiz ettikleri çalışmada Doğu Türkistan’ın ortalama IQ puanını 101-103 civarında hesaplamıştır.

 Bu değer, Çin geneli için en düşük üçüncü sırada olsa da (doğu eyaletleri ~107-108 düzeyindedir), Doğu Türkistan bölgesinin nominal olarak 100’ün üzerinde görünmesini sağlamıştır. Ancak yazarlar, kullanılan online testin gönüllü katılıma dayalı olması nedeniyle özellikle düşük IQ’lu bölgelerde ortalamayı olduğundan yüksek gösterebileceğine dikkat çekmektedir; nitekim testin norm ortalaması 100 iken katılımcı ortalaması 105 çıkmıştır.

 Bu durum, Doğu Türkistan gibi azınlık yoğun bölgelerde daha eğitimli veya şehirli kesimin teste katılmasından kaynaklanan bir yanlılığa işaret eder.

Gerçekçi bir ölçüm için daha kontrollü örneklemler gereklidir. Nitekim 2016’da Lynn ve arkadaşlarının yaklaşık 37 bin Çinli öğrenciyi Raven Matris testiyle taradığı daha kapsamlı bir çalışma, Doğu Türkistan’ın ortalama IQ’sunu ~98 olarak bulmuştur.

 Bu çalışmada her bölgeden rastgele seçilen 12-13 yaş grubu çocuklar test edilmiş, Doğu Türkistan’ın nüfusunun yaklaşık %45’ini oluşturan Uygurlar ile %40’ını oluşturan Hanların birlikte değerlendirildiği bir ortalama elde edilmiştir.

Sonuç, önceki çevrimiçi teste göre biraz daha düşük olup, Uygur bölgesinin ulusal ortalamaya (Çin ortalaması ~105 civarı) göre geri kaldığını teyit etmektedir. Dolayısıyla, doğrudan Uygur kökenli bireylerin IQ dağılımı, Çin’deki çoğunluk toplumuna kıyasla daha düşük bir profile sahip olmakla birlikte genel olarak 80’ler-90’lar bandında değerlendirilebilir. Bu çalışmaların metodolojileri, Çinli /yeterlik düzeylerinde teste girmesi, Uygur öğrencilerin kendi dilinde teste girmemesi, kültürel faktörler ve örneklem temsiliyeti gibi konular açısından incelenmekte ve olası bias kaynakları tartışılmaktadır.

 Kaynaklar:

• 1. Türkiye Türklerinin IQ Seviyesi Üzerine Araştırmalar
• Lynn, R., & Vanhanen, T. (2002). IQ and the Wealth of Nations. Westport, CT: Praeger Publishers.
• Lynn, R., & Vanhanen, T. (2006). IQ and Global Inequality. Washington Summit Publishers.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1972). “Intelligence and Education in Turkey: Some Preliminary Findings.” International Journal of Psychology, 7(4), 225–239.
• Lynn, R., Sakar, N., & Cheng, H. (2015). “Regional differences in intelligence within Turkey and their economic correlates.” Intelligence, 48, 169-176. DOI: 10.1016/j.intell.2015.03.007
• Rindermann, H. (2007). “The g-factor of international cognitive ability comparisons: The homogeneity of results in PISA, TIMSS, PIRLS and IQ-tests across nations.” European Journal of Personality, 21(5), 667-706.
• Flynn, J. R. (2007). What Is Intelligence? Beyond the Flynn Effect. Cambridge University Press.
• 2. Uygur Türklerinin IQ Seviyesi Üzerine Çalışmalar
• Lynn, R., & Cheng, H. (2013). “Differences in intelligence across the regions of China and their economic and demographic correlates.” Intelligence, 41(5), 553–559. DOI: 10.1016/j.intell.2013.07.008
• Lynn, R., & Cheng, H. (2014). “The intelligence of the ethnic groups of China.” Intelligence, 46, 176–180. DOI: 10.1016/j.intell.2014.06.009
• Lynn, R. (2016). Race differences in intelligence: An evolutionary analysis. Washington Summit Publishers.
• PISA (2012, 2015). Programme for International Student Assessment (PISA) Reports. OECD. https://www.oecd.org/pisa
• Rindermann, H. (2018). Cognitive Capitalism: Human Capital and the Wellbeing of Nations. Cambridge University Press.
• 3. Genel IQ Araştırmaları ve Metodolojik Yaklaşımlar
• Raven, J. C. (1938). Progressive Matrices: A Perceptual Test of Intelligence. London: H.K. Lewis.
• Wechsler, D. (1949). Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC). New York: The Psychological Corporation.
• Deary, I. J., Strand, S., Smith, P., & Fernandes, C. (2007). “Intelligence and educational achievement.” Intelligence, 35(1), 13–21.
• Nisbett, R. E. et al. (2012). “Intelligence: New findings and theoretical developments.” American Psychologist, 67(2), 130-159.