Çin’in terk edeceği son Orta Doğu ülkesi İran mı olacak?

Mehmet Emin Hazret

18 Haziran 2025’te Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Guo Jiakun, İran’daki güvenlik koşullarının kötüleşmesi nedeniyle 791 Çin vatandaşının tahliye edildiğini ve Bin den fazla kişinin de transfer sürecinde olduğunu açıkladı. Bu gelişme, Çin’in İran’daki etkisini ve askeri-stratejik yatırımlarını yeniden sorgulatıyor.

Çin’in İran’daki Güçlü Varlığı: Petrol, Silah ve Stratejik Anlaşmalar

Çin, İran’da petrol sahalarının %45’i üzerinde kontrol sağladı ve son 40 yılda İran’ın askeri altyapısının şekillenmesinde başrol oynadı. Ancak son gelişmeler, bu ilişkinin sona mı yaklaştığı sorusunu gündeme getiriyor.

Çin’in İran’a Sağladığı Askeri Destek – Dönemsel İnceleme

1. 1980’ler: İran-Irak Savaşı Dönemi
Silahlar: Anti-tank sistemleri, zırhlı araçlar, hafif silahlar
Değer: Yaklaşık 1–2 milyar dolar
Etki: İran’ın direncini artırdı, Çin-İran askeri ilişkilerinin temelleri atıldı

2. 1990’lar: Füze ve Radar Teknolojisi
Silahlar: Silkworm anti-gemi füzeleri, kısa menzilli balistik füzeler
Değer: 2–3 milyar dolar
Etki: İran’ın füze programı temellendi, bölgesel caydırıcılığı arttı

3. 2000’ler: Modernizasyon ve Eğitim
Silahlar: Elektronik harp sistemleri, hava savunma araçları
Değer: 1 milyar dolar
Etki: İran ordusu asimetrik savaş kapasitesi kazandı

4. 2010–2020: Yaptırımlara Rağmen Destek
Silahlar: İHA’lar, balistik füze bileşenleri, siber sistemler
Değer: 1.5–2 milyar dolar
Etki: İran, bölgesel operasyon gücü kazandı

Çin Silahları Ne Kadar Etkili Oldu?

İsrail’in son hava operasyonlarında 200 savaş uçağı İran içindeki stratejik noktaları vururken, Çin’in sağladığı radar sistemleri, füze kalkanları ve erken uyarı teknolojileri etkisiz kaldı. Bu durum, Çin teknolojisinin hem operasyonel hem de stratejik açıdan yetersizliğini gözler önüne serdi.

400 Milyar Dolarlık Ortaklık Sorgulanıyor

2021’de imzalanan Çin-İran Stratejik Ortaklık Anlaşması (2021–2046), 400 milyar dolarlık bir yatırım ve enerji/askeri işbirliği öngörüyordu. Ancak Çin’in son tahliye hamlesi, bu uzun vadeli ortaklığın da geleceğini sorgulatıyor.

 Çin’in Daha Önce Terk Ettiği Rejimler

Muammer Kaddafi – Libya (2011)
50 büyük projede 18,8 milyar dolar yatırım
30 bin Çinli işçi Temmuz 2011’de tahliye edildi
Çin, Kaddafi’yi kaderine terk etti

Beşar Esad – Suriye (2011–2023)
10 milyar doların üzerinde yatırım
“Stratejik ortaklık” ilan edildi
Ancak Esad rejimi çökünce Çin geri çekildi

 Şimdi Sıra İran’da mı?

Çin, İran’a şimdiye kadar;
Süpersonik füze sistemleri
Hipersonik teknoloji
Gelişmiş İHA’lar
Komuta-kontrol altyapısı
Elektronik harp sistemleri sağladı.

Ancak tüm bu yatırımlar, son İsrail saldırılarında işe yaramadı. Bu gelişmeler, Çin’in İran’daki molla rejimini de tıpkı Kaddafi ve Esad gibi terk edeceği ihtimalini güçlendiriyor.

 Sonuç: Çin, Ortaklık Kurar, Ama Korumaz

Çin’in dış politikası “ekonomik çıkar” odaklıdır. Çin, otoriter rejimlerle stratejik ortaklık kurar, ancak rejimler çöküşe yaklaşınca desteğini çekmekten kaçınmaz. Libya ve Suriye örneklerinde olduğu gibi, şimdi aynı senaryo İran için mi yazılıyor?