Mehmet Emin Hazret
Elektrikli Araç Üretimi ve Pazar Büyümesi (2018–2023)
Çin’in yıllık yeni enerji aracı (NEV – bataryalı elektrikli ve plug-in hibrit) satışları, 2018’de yaklaşık 1,3 milyonken 2023’te 9,5 milyona ulaştı – beş yılda neredeyse sekiz kat artış. Bu etkileyici büyüme; hükümetin teşvikleri, artan model çeşitliliği ve tüketici talebindeki yükselişle sağlandı.
2023 itibarıyla, Çin’de satılan araçların yaklaşık %30’unu elektrikli ve plug-in hibrit modeller oluşturdu. Bu oran, 2018’de yalnızca %5’ti. 2023 de Çin, küresel elektrikli araç üretiminin yaklaşık %58’ini gerçekleştirerek dünyadaki liderliğini pekiştirdi.
Devlet destekli fabrikaların hızla çoğalması, elektrikli araç yan sanayiini de süratle büyüttü. Ancak bu büyüme sürdürülebilir mi?
Yoğun Fiyat Rekabeti ve Kar Marjlarında Daralma
Çin’de onlarca üretici arasında yaşanan yoğun rekabet, agresif fiyat savaşlarına yol açtı ve sektör genelinde kârlılık ciddi şekilde baskı altına girdi. Tesla, 2022 sonu ve 2023 başında Model 3 fiyatını 14.bin yuan (yaklaşık 1.930 $) indirerek bu savaşı başlatan ilk büyük oyuncu oldu. Ardından birçok Çinli üretici de benzer adımlar attı.
BYD, yıl sonuna doğru 20’den fazla modelinde %10–34 arasında indirimler uyguladı. Giriş seviyesi Seagull modelinin fiyatı yaklaşık 10 bin dolardan 7.765 dolara çekildi. Tüketici açısından kısa vadeli bir avantaj olan bu stratejiler, üreticilerin kâr marjlarını ciddi biçimde düşürdü.
Tesla’nın küresel kâr marjları da bu süreçte zarar gördü: 2024 ortasında faaliyet kârı %40 azaldı. Çin’deki operasyonları ise bazı modellerde kâr sınırında veya zararına satış yapmak zorunda kaldı. Özellikle NIO ve XPeng gibi ölçek avantajı olmayan girişimler büyük zararlar açıkladı – NIO’nun net zararı 2023’te 22,7 milyar yuan’a (yaklaşık 3 milyar $), XPeng’in ise 10,4 milyar yuan’a (yaklaşık 1,5 milyar $) ulaştı.
BYD gibi büyük üreticiler kârlı kalmayı başardıklarını açıklasa da, analistler şirketin gerçek kârlılığı konusunda hâlâ soru işaretleri taşıyor.
BYD’nin Borç Yükü ve Finansal Riskleri
BYD, Çin’deki elektrikli araç üretiminin yaklaşık %30’unu karşılamakta ve Türkiye’ye de 1 milyar dolarlık yatırım planlamaktadır. Ancak şirketin mali yapısı büyüme kadar sağlam mı?
2023 ortasında BYD’nin bilançosunda görünen borç 27,7 milyar yuan iken, GMT Research gibi bağımsız kaynaklar bu rakamın çok daha yüksek olduğunu ileri sürüyor. Tedarikçilere yapılan ertelenmiş ödemeler ve bilanço dışı yükümlülükler dâhil edildiğinde, BYD’nin toplam borcunun 323 milyar yuan’a (yaklaşık 47,5 milyar $) ulaştığı tahmin ediliyor.
Bu durum, Çin’de yaygın olan tedarik zinciri finansmanının sakladığı riskleri ortaya koyuyor. Eğer piyasa koşulları kötüleşirse, BYD’nin bu borç yapısı ciddi likidite sorunlarına yol açabilir. Şirketin devlet bankalarıyla olan ilişkisi güçlü olsa da, bu seviyedeki borç, potansiyel bir kırılganlık kaynağıdır.
Tüketicilere Etkisi: Fiyat Savaşlarının Yan Etkileri
Çinli tüketiciler, düşen fiyatlar sayesinde elektrikli araçlara daha uygun koşullarda erişim sağladı. Giriş seviyesi modellerin fiyatları 55 bin–70 bin yuan (10 bin dolar altı) bandına indi. Ancak bu hızlı fiyat düşüşleri tüketici güvenini zedeledi.
Erken alım yapan birçok kullanıcı, araçlarının birkaç ay içinde ciddi şekilde değer kaybettiğini gördü. Örneğin, 22 yaşındaki bir alıcı 94.800 yuan’a BYD Qin Plus satın aldı; sadece dört ay sonra modelin fiyatı 15 bin yuan daha düşürüldü. Bu durum sosyal medyada yoğun tepki aldı ve birçok potansiyel alıcı, fiyatlar daha da düşer mi endişesiyle alımlarını erteledi.
Ayrıca bazı küçük üreticilerin iflas etmesi ya da iflasın eşiğine gelmesi, bu markalardan araç alan kullanıcılar için servis ve yazılım güncellemesi gibi konularda belirsizlik yaratıyor. Bazı bayilerin, araçları “kullanılmış” gibi gösterip fiyat indirimi yapması da fiyat şeffaflığını olumsuz etkiliyor.
“Elektrikli Araç Balonu” ve Sektörel Hesaplaşma
Sektörün büyümesi yavaşlarken, kar marjlarındaki daralma ve borç yükünün artması bazı uzmanlara göre Çin’de bir “elektrikli araç balonu” oluştuğunu gösteriyor. XPeng CEO’su 2025’ni “eleme yılı” olarak tanımlarken, NIO CEO’su “acı gerçeklerle yüzleşme zamanı” olduğunu ifade etti. Great Wall Motors’un başkanı, durumu Evergrande krizine benzeterek daha da çarpıcı bir uyarıda bulundu.
2023 itibarıyla satışların %80’i yalnızca 30 firma arasında yoğunlaştı. Bu, kalan yüzü aşkın markanın çoğunun yakın gelecekte sektörden çekileceği anlamına geliyor. Ayrıca, tedarikçilerin bazıları hâlihazırda kapasite fazlası ve borç yükü nedeniyle faaliyetlerini sürdüremez hale geldi.
Devlet Desteği ve Düzenleyici Müdahaleler
Çin devleti uzun süredir elektrikli araç sektörünü güçlü şekilde destekliyor. 2022 sonuna kadar sağlanan sübvansiyonlar 200 milyar yuan’ı aştı. 2023’te ise 520 milyar yuan’lık yeni bir vergi indirimi paketi açıklandı. Üreticilere uygulanan “çifte kredi” sistemi, sektörde çevreci üretimi teşvik ediyor.
Ancak devlet artık daha temkinli. 2024 Temmuz’unda Politbüro, “yıkıcı rekabetin” sona ermesi ve verimsiz firmaların kontrollü şekilde sistem dışına çıkarılması gerektiğini belirtti. Aynı zamanda, Avrupa Birliği’nin Çin yapımı elektrikli araçlara anti-damping soruşturmaları başlatması ve geçici gümrük vergileri koyması, Çin’in dış pazarlara dayalı büyüme stratejisini tehdit ediyor.
Sonuç: Kritik Bir Dönemeç
Çin’in elektrikli araç sektörü, benzeri görülmemiş bir büyümenin ardından şimdi büyük bir kırılma noktasında. Hızla büyüyen üretim, derinleşen fiyat savaşları ve ağırlaşan borç yükü sektörü tehdit ediyor. Önümüzdeki 1–2 yıl, bu sektörün kontrollü bir şekilde dengelenip dengelenemeyeceğini ya da daha derin bir krize sürüklenip sürüklenmeyeceğini belirleyecek.
Son olarak, 2023’teki Evergrande krizi bize, Çin’de aşırı borçlanmanın nelere yol açabileceğini gösterdi. Emlak sektöründeki bu çöküş, sadece finansal değil, toplumsal sonuçlar da doğurdu. Elektrikli araç sektörünün de benzer bir aşırı genişleme sürecinden geçtiği dikkate alındığında, bu alandaki desteklerin zayıflaması ciddi sosyal sonuçlara neden olabilir.
Bu nedenle, sektörün geleceği yalnızca ekonomik değil, sosyal istikrar açısından da dikkatle izlenmelidir.
Kaynaklar:
- Gasgoo News – 2018 NEV sales data in China autonews.gasgoo.com
İlk yorum yapan siz olun