AB-Çin İnsan Hakları Görüşmeleri öncesinde Avrupa komisyonuna çağrı

Almanya merkezli İlham Tohti İnisiyatifin (İTİ), 13 Haziran 2015 tarihinde Brüksel’de başlayacak olan 40. AB-Çin İnsan Hakları Görüşmeleri öncesinde, Avrupa Komisyonu Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas’a hitaben bir mektup yayımlayarak, 11 yıldır Çin’de cezaevinde tutulan Uygur akademisyen İlham Tohti’nin serbest bırakılması için Avrupa Birliği’nin devreye girmesi çağrısında bulundu.

İTİ adına Enver Can, AB ile Çin arasındaki insan hakları görüşmelerinin Uygurlar, Tibetliler, Hong Konglular ve Çin Komünist Partisi yönetimi altındaki diğer etnik toplulukların yaşamlarında olumlu bir değişim yaratmasını umut ettiklerini belirtti. Girişim, 2019’da Avrupa Parlamentosu’nun Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü ile Vaclav Havel İnsan Hakları Ödülü’ne layık görülen Tohti’nin Avrupa’da tıbbi tedavi görmesi için Çin hükümetine baskı yapılmasını talep etti.

Pekin’de ekonomi profesörlüğü yapmış olan İlham Tohti, yıllarca Uygur ve Han Çinlisi toplulukları arasında diyalog ve karşılıklı anlayış için çaba gösterdi. Ancak Eylül 2014’te, yalnızca iki gün süren bir göstermelik yargılamanın ardından “ayrılıkçılık” suçlamasıyla ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. İTİ’ye göre Tohti hiçbir zaman şiddeti veya ayrılığı savunmadı; aksine barışçıl çözüm yollarını önerdi.

Mektupta, İlham Tohti’nin nerede ve hangi koşullarda bulunduğuna dair hiçbir resmi bilginin paylaşılmadığı, son sekiz yıldır eşiyle görüştürülmediği ve Ürümçi 1 Numaralı Hapishane’de fiilen tecrit altında tutulduğu vurgulandı. Kızı Cevher İlham’ın babasının hayatta olup olmadığını dahi bilmediği belirtildi.

Tohti’nin özgürlüğünün sadece onun için değil, Çin’deki insan hakları mücadelesi için de önemli bir adım olacağı ifade edilen mektupta, bu adımın Prof. Dr. Rahile Davut, Dr. Gülşen Abbas, Jimmy Lai, Joshua Wong ve Xu Zhiyong gibi diğer vicdan mahkûmlarına da umut vereceği belirtildi. Ayrıca, Tohti’nin Nobel Barış Ödülü’ne 2018’den bu yana yüzlerce akademisyen ve siyasetçi tarafından aday gösterildiği hatırlatıldı.

Ilham Tohti İnisiyatifi, AB’den, Liu Xiaobo gibi cezaevinde yaşamını yitiren bir başka Nobel Barış Ödülü sahibiyle aynı kaderi paylaşmaması için Tohti’nin sağlık durumu hakkında ivedilikle girişimlerde bulunulmasını talep etti. Mektup, İlham Tohti’nin özgürlüğünün daha adil ve çoğulcu bir Çin’e giden yolda umut olacağı vurgusuyla sona erdi.

Full Text of the Appeal Letter:

İlham Tohti İnisiyatifi

10 Haziran 2025

Avrupa Komisyonu Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi, Sayın Kaja Kallas,

Yaklaşmakta olan Avrupa Birliği – Çin İnsan Hakları Görüşmeleri’nin milyonlarca Uygur, Tibetli, Hongkonglu ve Çin Komünist Partisi yönetimi altında yaşayan diğer etnik grupların hayatları üzerinde olumlu bir etkisi olmasını temenni ediyoruz.

Bu çerçevede, 11 yıldır hapiste tutulan Uygur profesör İlham Tohti’nin derhâl serbest bırakılması ve tıbbi tedavi için bir AB ülkesine getirilmesi yönünde Çin hükümetine çağrıda bulunmanız için desteğinizi rica ediyoruz.

İlham Tohti, 2019 yılında Avrupa Parlamentosu’nun Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü’ne ve Vaclav Havel İnsan Hakları Ödülü’ne layık görülmüştür. 2018’den bu yana ise dünyanın dört bir yanından yüzlerce akademisyen ve siyasetçi tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmektedir.

Eski bir ekonomi profesörü olan İlham Tohti, Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki en tanınmış Uygur entelektüeldir. Uygurlar, ağırlıklı olarak Çin’in kuzeybatısındaki Sincan (Çin’in resmî adıyla “Xinjiang”) Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşayan Müslüman, Türk kökenli bir halktır.

Yirmi yılı aşkın süredir İlham Tohti, Uygur halkı ile çoğunluğu oluşturan Han Çinlileri arasında yapıcı diyalog ve karşılıklı anlayışın geliştirilmesi için yorulmadan çaba göstermiştir. Buna rağmen Eylül 2014’te, yalnızca iki gün süren göstermelik bir yargılamanın ardından “ayrılıkçılık” suçlamasıyla hapse atılmıştır. Bu suçlama, uluslararası kamuoyu tarafından geniş çapta adaletsiz olarak değerlendirilmiştir. İlham Tohti hiçbir zaman çatışmayı veya ayrılığı savunmamıştır. Aksine, Çin makamları ile Uygur halkı arasında uyumlu iş birliğini ve karşılıklı saygıyı teşvik etmiş, Uygur bölgesinde barış ve uzlaşı ortamının tesisi için elinden geleni yapmıştır.

İlham Tohti’nin nerede tutulduğuna, sağlık durumuna ya da genel fiziksel koşullarına ilişkin resmî bir bilgi bulunmamaktadır. Eşi Güzelnur, son sekiz yıldır kendisini ziyaret edememektedir. Çin yasalarında tanınmasına rağmen, görüş hakkı ihlal edilerek Urumçi’deki 1 No’lu Cezaevi’nde fiilen dünyadan yalıtılmış şekilde tutulmaktadır. Kızı Jewher Ilham, babasının hayatta olup olmadığını bilmediğini ifade etmektedir.

Bu durum, kasıtlı ve acımasız bir tecrit uygulamasıdır. Görüşlerin engellenmesi, iletişimin kesilmesi, konuşma yasağı getirilmesi ve aile üyelerine yönelik yıldırma politikaları; Uygur akademisyeni yıldırmak ve psikolojik işkenceyle cezalandırmak amacıyla sistematik biçimde yürütülmekte, aynı zamanda yaşadığı bu dramın uluslararası kamuoyunun dikkatinden kaçırılması hedeflenmektedir.

İlham Tohti bir vicdan mahkûmudur ve özgürlüğüne kavuşması, Çin’de insan haklarının ve adaletin ilerlemesi için çok önemli bir adım olacaktır. Serbest bırakılması, İlham Tohti gibi bireylerin; her bir insanın yaşamına, onuruna, haklarına ve katkısına saygı duyan, çok kültürlü ve çoğulcu bir Çin’in inşasına katkı sunabileceğine inanan milyonlarca insana umut verecektir. Bu aynı zamanda hâlen cezaevinde tutulan yüzlerce Uygur vicdan mahkûmu — aralarında ünlü etnolog Rahile Davut ve Dr. Gulshan Abbas da dahil — için bir cesaret işareti olacaktır. Ayrıca Jimmy Lai, Joshua Wong, Xu Zhiyong, Ren Zhiqiang ve Ding Jiaxi gibi tanınmış, barışçıl demokrasi savunucuları için de bir moral kaynağı teşkil edecektir.

İlham Tohti’nin sağlık durumuna dair uluslararası kaygılar her geçen gün artarken, yeterli tıbbi bakım sağlanmaması nedeniyle, daha önce Nobel Barış Ödüllü Liu Xiaobo’nun başına geldiği gibi, hapiste yaşamını yitirmesinden endişe ediyoruz. Bu sebeple kendisinin Avrupa’da tıbbi tedavi görmesini savunmanızı içtenlikle rica ediyoruz.

İlginize ve iyi niyetinize en içten teşekkürlerimizi sunarız.

Saygılarımızla,

İlham Tohti İnisiyatifi
Başkanı
Enver Can