İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Uygur Türkçesi ve Alfabe

Uygur Türkçesinin oluşumu

Bugünkü Uygur Türkçesi, Göktürk, Eski Uygur, Karahanlı ve Çağatay Türkçesinden gelişmiştir. Yeni Uygur Türkçesi, 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden Çağatay Türkçesinin modern devamı niteliğindedir.

Müşterek Orta Asya Türkçesi olan Çağatay Türkçesi, 1930’lu yıllara kadar Uygur Türkleri tarafından yazı dili olarak kullanılmıştır ve daha sonra merkezî ağız grubu içinde yer alan Ürümçi ve ili ağzı yazı dili hâline gelmiştir.

Doğu Türkistan Uygur ağızları üç gruba ayrılır.

1. Merkezî ağız grubu (Ürümçi, Kumul, Turpan, İli, Kaşgar-Atuş, Tarım ağızları).

2. Hoten ağız grubu (Guma, Karikaş, Elçi, Lop, Keriye ağızları): Hoten ağzı, Doğu Türkistan’ın güneybatısında yer alan Hoten’e bağlı bölgelerde konuşulur.

3. Lopnor ağız grubu (Döŋkotan, Kara ve Miren ağzı): Lopnor ağzı, arkaik özellikler taşımakta ve özellikle dudak uyumu bakımından bugünkü Kırgız Türkçesiyle benzerlik göstermektedir.

Uygur Türkçesi Alfabeleri

Uygurlar, Eski Uygurca döneminde Köktürk, Brahmi, Tibet, Sogd ve Mani alfabeleriyle birlikte daha çok Sogd yazısından geliştirilen Uygur alfabesini kullanmışlardır. Uygur yazısı, Karahanlılar döneminde, hatta, 15. yüzyılın sonlarına kadar kullanılmıştır.

İslamiyetle birlikte kullanılmaya başlayan Arap alfabesi, 20. yüzyılın başlarına kadar bu coğrafyada tek alfabe olarak varlığını sürdürmüştür.

1955’te on yıllık bir süreyle Kiril alfabesi; 1965’te ise Uygur-Latin alfabesi kullanılmış; ancak, bu alfabe değişiklikleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Uygur Türkleri, yüzyıllardır kullandıkları Arap alfabesinden vazgeçmemişler; Arap alfabesi üzerinde Türkçenin ses yapısına uydurularak değişiklikler yapmak suretiyle 1983’te Arap esaslı Uygur alfabesini kabul etmişlerdir.

Bugün Doğu Türkistan/Uygur Özerk Bölgesi’nde Yeni Uygurcanın fonetik özelliğine göre geliştirilen Arap harfi esaslı Uygur-Arap alfabesi; Kazakistan’da ise Kiril esaslı Uygur-Kiril alfabesi kullanılmaktadır.

Image result for yeni uygur alfabesi
Arap harfi temelindeki Uygur alfabesi

Uygur Türkleri, Arap harfi esaslı Uygur-Arap alfabesinin kullanma imkanı olmadığı durumlar için ona yedek olarak Latin alfabesini de kabul etmişlerdir. Daha çok çevrimiçi ortamlarda kullanılmaktadır.

Uygur Latin Alfabesi

Bir de Uygur alfabesi adıyla Göktürk alfabesinden sonra 15. yüzyılına kadar Uygur Türkleri başta olmak üzere tüm Türk halkları tarafından kullanılan eski Uygur alfabesi vardır. Bu alfabe şu an Çin’e ait olan Moğolistan özerk bölgesinde Moğul ve başka birkaç azınlık halk tarafından kullanılmaktadır.

Eski Uygur Alfabesi

İlk yorum yapan siz olun

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir